Granit
Co to za skała?
Skała magmowa głębinowa, składająca się w całości z widocznych gołym okiem kryształów minerałów, wśród których jednym jest kwarc. Należy do szerszej grupy skał określanych mianem granitoidów – podstawą do wyróżnienia wśród nich granitu jest zawartość różnych minerałów należących do skaleni.
W odróżnieniu od bazaltów granit całkowicie wypełniony jest kryształami minerałów, które - inaczej niż w gnejsach - zazwyczaj rozmieszczone są w chaotyczny sposób.
Jak powstaje?
Granity tworzą się w wyniku powolnego zastygania gorącego (o temperaturze co najmniej kilkuset stopni Celsjusza) stopu skalnego, czyli magmy, znajdującego się w zbiornikach (komorach) na głębokościach kilku kilometrów pod powierzchnią Ziemi.
Głęboko pod aktywnymi wulkanami, co najmniej kilka kilometrów pod powierzchnią Ziemi, znajdują się komory magmowe. To właśnie stygnący w nich stop skalny (magma) daje początek granitom.
Gdzie powstaje?
Komory magmowe, w których powstają granity, tworzą się w miejscach, gdzie graniczące ze sobą kry litosfery – fragmenty skorupy ziemskiej oraz górnego płaszcza przemieszczające się względem siebie – znajdują się na kolizyjnym kursie. Jedna z nich (ta o większej gęstości) zanurza się wówczas pod drugą, tworząc tak zwaną strefę subdukcji. Związane z tym procesem temperatury i ciśnienia powodują przetopienie skorupy, prowadząc do powstania komór magmowych. Po zastygnięciu stopu skalnego tworzą się skały o składzie granitów.
Mapa kier litosfery. Na czerwono zaznaczone są granice zbieżne. To tam szczególnie często tworzą się strefy subdukcji, a zachodzące w ich otoczeniu przetapianie skał prowadzi do powstania komór magmowych.
Schemat strefy subdukcji. Przetapianie skał w jej sąsiedztwie daje początek komorom magmowym.
Jak rozpoznać?
Granit w całości zbudowany jest z kryształów minerałów, co odróżnia go od skał magmowych wulkanicznych. Kryształy budujące granit najczęściej nie są uporządkowane w sposób kierunkowy, co odróżnia skałę od gnejsu. Minerały znajdujące się w granicie – kwarc, skalenie oraz miki – odróżniają go od innych skał magmowych głębinowych.
Skalenie są zazwyczaj największymi kryształami. Mają one zarys zbliżony do prostokąta (tak zwany pokrój tabliczkowy lub słupkowy), pękają wzdłuż płaskich, szkliście połyskujących powierzchni. Mają zróżnicowane zabarwienie, najczęściej białe, kremowe, czerwone, różowawe. Typowy granit zawiera zbliżone ilości skaleni nazywanych mianem plagioklazów oraz skaleni potasowych.
Kwarc tworzy najczęściej nieregularne, szare ziarna tkwiące pomiędzy kryształami skaleni. Pęka wzdłuż nierównych powierzchni.
Miki tworzą płaskie kryształy przypominające blaszki. Są czarne (na powierzchniach wystawionych na działanie czynników atmosferycznych mogą zmieniać zabarwienie na brunatne) lub srebrzyste. Niekiedy widoczna jest na nich oddzielność (tak zwana łupliwość), pozwalająca podzielić ich kryształki na jeszcze drobniejsze blaszki.
Gdzie powstaje obecnie?
Najmłodsze granity znane są z Japonii.