Gnejs
Co to za skała?
Skała przeobrażona, a zatem powstająca na skutek przemiany starszej skały (często granitu, ale także skał osadowych okruchowych) pod wpływem wysokich temperatur oraz ciśnień, bez jej przetopienia w magmę. Gnejsy zbudowane są w całości z kryształów, które często wykazują równoległe ułożenie swoich najdłuższych osi.
Charakterystyczną cechą gnejsu są wydłużone, duże kryształy czerwonych i różowych skaleni. Ich dłuższe osie układają się równolegle.
Jak powstaje?
Odpowiednie warunki dla procesu przeobrażenia skał magmowych głębinowych oraz osadowych okruchowych w gnejsy zachodzą na głębokościach rzędu kilkunastu kilometrów pod powierzchnią Ziemi, w temperaturach przekraczających 500 stopni Celsjusza. Warunki takie mogą pojawić się w czasie kolizji kontynentów, gdy dwa fragmenty skorupy kontynentalnej łączą się w jeden. Wypiętrzanie wysokich gór zachodzi wówczas razem z pogrzebaniem starszych skał na dużych głębokościach, co prowadzi do ich przeobrażenia.
Gdzie powstaje?
Ze względu na warunki w których powstają, gnejsy występują najczęściej w obrębie istniejących lub dawno zniszczonych łańcuchach górskich, które tworzyły się podczas kolizji kontynentalnych. W trakcie tych kolizji wypiętrzane są wysokie góry. Trwające miliony lat procesy niszczenia doprowadzają w końcu do ich zrównania – na powierzchni pojawiają się wówczas skały, które zostały głęboko pogrążone podczas kolizji, w tym gnejsy.
Tak powstają gnejsy - głęboko pod powierzchnią Ziemi, podczas kolizji kontynentów, które związane są z niszczeniem skorupy oceanicznej w strefach subdukcji.
Jak rozpoznać?
Tak jak granitoidy, gnejsy składają się wyłącznie z kryształów. Brak tła skalnego odróżnia je od skał magmowych wulkanicznych. Z kolei skały osadowe okruchowe składają się z przynajmniej częściowo obtoczonych ziaren minerałów i skał zlepionych spoiwem, nie z kryształów. Od skał magmowych głębinowych innych niż granitoidy gnejsy różnią się składem mineralnym, zawierając duże, często wydłużone, białe, kremowe, czerwone lub różowawe kryształy minerałów z grupy skaleni, kryształy kwarcu oraz drobne, blaszkowe kryształy miki. Taki sam skład mają granitoidy, jednak w odróżnieniu od nich gnejsy wykazują kierunkowe uporządkowanie minerałów, przede wszystkim skaleni, a miki często są w nich zgromadzone w warstewkach lub w soczewkach.
Gdzie powstaje obecnie?
W ostatnich milionach lat gnejsy tworzyły się na obszarze, na którym doszło do kolizji subkontynentu indyjskiego z kontynentem azjatyckim, między innymi na terenie gór Karakorum.